Update : 17 Feb 2011
โรคไซนัสอักเสบคือการอักเสบของเยื่อบุโพรงอากาศข้างจมูก หรือที่เราเรียกว่า
คำจำกัดความ
โรคไซนัสอักเสบคือการอักเสบของเยื่อบุโพรงอากาศข้างจมูก หรือที่เราเรียกว่า "ไซนัส" ซึ่งอาจเป็นเพียงหนึ่งไซนัสหรือหลายไซนัส เป็นข้างเดียวหรือสองข้างก็ได้ อาจจะเป็นการอักเสบติดเชื้อหรือการอักเสบชนิดไม่ติดเชื้อก็ได้
ไซนัสคืออะไร และมีหน้าที่อะไร
ไซนัส คือ โพรงอากาศที่อยู่ภายในกระดูกบริเวณรอบๆ หรือใกล้เคียงกับจมูก ซึ่งมีอยู่ 4 กลุ่มใหญ่ๆ ในแต่ละข้าง ไซนัสที่ใหญ่ที่สุดอยู่ภายในกระดูกโหนกแก้ม (maxillary sinus) อีกกลุ่มหนึ่งมีอยู่หลายโพรง มีขนาดเล็ก และอยู่ระหว่างบริเวณโคนจมูกและหัวตาแต่ละข้าง (ethmoidal sinuses) ในกระดูกหน้าผากก็มีไซนัสภายใน (frontal sinus) นอกจากนั้นยังมีไซนัสที่อยู่ใต้ฐานกะโหลกศีรษะ (sphenoidal sinus) ด้วยหน้าที่ของไซนัสนั้นไม่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อว่าอาจช่วยทำให้เสียงที่เราเปล่งออกมากังวานขึ้น ช่วยทำให้กะโหลกศีรษะเบาขึ้นและช่วยรักษาสมดุลของศีรษะ ช่วยในการปรับความดันของอากาศภายในโพรงจมูก ในกรณีที่มีการเปลี่ยนแปลงของความดัน และสร้างสารคัดหลั่งที่ป้องกันการติดเชื้อของโพรงจมูกและไซนัส
ความสำคัญของโรคไซนัสอักเสบ
โรคไซนัสอักเสบเป็นโรคที่พบบ่อยทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ ค่าใช้จ่ายในการรักษาโรคนี้อยู่ในเกณฑ์ค่อนข้างสูงและทำให้คุณภาพชีวิตของ ผู้ป่วยแย่ลง โรคไซนัสอักเสบนั้นมักไม่ได้รับการวินิจฉัยโรคที่ถูกต้อง เนื่องจากอาการของโรคไซนัสอักเสบมักไม่เฉพาะเจาะจง ทำให้แยกได้ยากจากการติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจส่วนบนเช่นจมูกอักเสบหรือ หวัด โรคไซนัสอักเสบมีตั้งแต่หายได้เองโดยไม่ต้องรักษาเช่น ไซนัสอักเสบตามหลังหวัดที่เกิดจากเชื้อไวรัสและเป็นไม่มาก ไปจนถึงไซนัสอักเสบที่ต้องรับการรักษาอย่างเร่งด่วน เช่นไซนัสอักเสบที่มีภาวะแทรกซ้อนที่ตาและสมอง
โรคไซนัสอักเสบเฉียบพลัน ถ้าไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้องตั้งแต่ระยะเริ่มแรกอาจเกิดไซนัสอักเสบเฉียบ พลันเป็นๆหายๆ หรือเกิดไซนัสอักเสบเรื้อรังหรือมีภาวะแทรกซ้อนตามมาได้เช่น เยื่อบุหูชั้นกลางอักเสบ ริดสีดวงจมูก ท่อยูสเตเชียน (ที่เชื่อมระหว่างหูชั้นกลางและโพรงหลังจมูก) ทำงานผิดปกติ ภาวะแทรกซ้อนทางตาหรือสมองเช่น ฝีในลูกตาหรือสมอง เยื่อหุ้มสมองอักเสบ ถ้าผู้ป่วยไซนัสอักเสบได้รับการวินิจฉัยและได้รับการรักษาที่ถูกต้องเหมาะ สมในระยะเริ่มแรกจะช่วยลดอุบัติการณ์ของการกลับเป็นซ้ำหรือการเป็นเรื้อรัง และลดอุบัติการของภาวะแทรกซ้อนและการดื้อยาของเชื้อแบคทีเรีย รวมทั้งค่าใช้จ่ายในการรักษาได้
อุบัติการณ์
โรคไซนัสอักเสบเป็นโรคที่พบบ่อยที่สุดโรคหนึ่งที่ทำให้ผู้ป่วยมาพบแพทย์ ประมาณกันว่าประชากรทั่วไป 1 ใน 8 คน จะเป็นโรคไซนัสอักเสบในช่วงใดช่วงหนึ่งของชีวิต อุบัติการณ์ของการเกิดไซนัสอักเสบมีแนวโน้มที่เกิดมากขึ้นในฤดูกาลที่มีคน เป็นไข้หวัดหรือมีการอักเสบติดเชื้อในทางเดินหายใจมาก อุบัติการณ์ของไซนัสอักเสบชนิดเฉียบพลันที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียใน ผู้ใหญ่ที่เกิดตามหลังไข้หวัดพบได้ประมาณร้อยละ 0.5-2 และในเด็กพบได้ประมาณร้อยละ 5-10 สำหรับโรคไซนัสอักเสบเรื้อรังนั้น ในกลุ่มประชากรทั่วไปพบโรคไซนัสอักเสบเรื้อรังประมาณร้อยละ 1.2-6
สาเหตุของไซนัสอักเสบ
1. การติดเชื้อของทางเดินหายใจส่วนบน เป็นสาเหตุที่พบได้บ่อยที่สุดของไซนัสอักเสบชนิดเฉียบพลัน
2. การติดเชื้อของฟันกรามแถวบนมักทำให้เป็นไซนัสอักเสบข้างเดียว
3. การว่ายน้ำหรือดำน้ำ โดยเฉพาะขณะมีการติดเชื้อของทางเดินหายใจส่วนบน
4. สิ่งแปลกปลอมในโพรงจมูกมักทำให้เป็นไซนัสอักเสบข้างเดียวโดยเฉพาะในเด็ก
5. การเปลี่ยนแปลงความดันของบรรยากาศภายนอกอย่างรวดเร็ว
6. อุบัติเหตุของกระดูกบริเวณใบหน้า
7. ปัจจัยที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม เช่นบริเวณที่ ฝุ่น ควัน หรือสิ่งระคายเคืองมาก
8. ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับภูมิคุ้มกันและภูมิต้านทานของร่างกาย เช่นภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือมีภูมิต้านทานต่ำ
9. ปัจจัยเกี่ยวกับการถ่ายเทและการระบายสารคัดหลั่งและอากาศของไซนัสได้แก่
โรคหรือภาวะใดก็ตามที่ทำให้มีการอุดตันหรือรบกวนการทำงานของรูเปิดของไซนัส เช่น มีการบวมของเยื่อบุจมูกบ่อยๆ หรือเป็นเรื้อรังเนื่องจากโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้และชนิดไม่แพ้
10. การสูบบุหรี่ หรือสูดควันบุหรี่ การสัมผัสกับมลพิษเป็นประจำ
11. มีผนังกั้นช่องจมูกคดงอ
12. กระดูกที่ผนังด้านข้างโพรงจมูกมีขนาดใหญ่มาก จนไปอุดตันรูเปิดของไซนัส
13. มีก้อนเนื้อในโพรงจมูกหรือไซนัส เช่น ริดสีดวงจมูก เนื้องอกในโพรงจมูกหรือไซนัส
14. ในเด็กเล็กอาจมีต่อมแอดีนอยด์โตหรือมีสิ่งแปลกปลอมอยู่ในจมูกเป็นเวลานาน
15. ผู้ป่วยที่ต้องใส่ท่อช่วยหายใจทางจมูกหรือต้องคาสายให้อาหารในโพรงจมูกเป็นระยะเวลานาน
16. ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการทำงานของขนกวัดที่ทำหน้าที่กำจัดสารคัดหลั่งและสิ่งแปลกปลอมในโพรงจมูกและโรคไซนัส
ไซนัสอักเสบเกิดได้อย่างไร
ไซนัส จะมีช่องทางติดต่อกับโพรงจมูกโดยผ่านทางรูเปิดธรรมชาติ โรคไซนัสอักเสบเกิดจากการอุดกั้นของรูเปิดระหว่างจมูกและไซนัสดังกล่าว ทำให้มีการคั่งของสารคัดหลั่งภายในไซนัส ทำให้กลไกการพัดโบกของขนกวัดที่เยื่อบุไซนัสผิดปกติไปและอาจมีการติดเชื้อ แบคทีเรียแทรกซ้อน หรือร่างกายไม่สามารถสร้างสารคัดหลั่งของไซนัสที่ดีและมีคุณภาพในการต่อต้าน การติดเชื้อได้ ทำให้มีการอักเสบของเยื่อบุไซนัสตามมา
โรคไซนัสอักเสบเฉียบพลันหมายถึงมีการอักเสบของเยื่อบุไซนัสที่เป็นมาน้อย กว่า 4 สัปดาห์และอาการหายไปอย่างสมบูรณ์ ส่วนไซนัสอักเสบเรื้อรังคือการที่มีเยื่อบุของไซนัสอักเสบเป็นระยะเวลา มากกว่า 12 สัปดาห์ขึ้นไป ทั้งๆที่ให้การรักษาโดยการให้ยาเต็มที่แล้วพยาธิสภาพที่เกิดขึ้นในเยื่อบุ ไซนัสของผู้ป่วยไซนัสอักเสบเรื้อรังนั้น พบว่ามีการอักเสบและการทำลายของเยื่อบุไซนัสและสูญเสียขนกวัดที่ทำหน้าที่ กำจัดสารคัดหลั่งและสิ่งแปลกปลอม
แต่งโดย : ศ.นพ. เกียรติ รักษ์รุ่งธรรม